Các nghiên cứu đa chiều của các nhà khoa học Việt nam về gia đình đã chỉ ra rất nhiều nguyên nhân hay những nhóm nguyên nhân chính dẫn đến ly hôn. Trước mắt, chúng ta có thể phân ra hai nhóm nguyên nhân chính sau: nguyên nhân chủ quan và nguyên nhân khách quan.

Về chủ quan, đó là nhận thức của mỗi người về vấn đề gia đình, hôn nhân và ly hôn. Trước kia, gia đình là nhóm nhỏ duy nhất, một thiết chế duy nhất mà trong đó người ta có thể thực hiện được các vai trò của mình: sinh đẻ tái tạo nòi giống, giáo dục con cái, đảm bảo kinh tế để nuôi sống các thành viên, chăm sóc người già, đảm bảo cân bằng về đời sống tình cảm…

Nhưng những chính sách về dân số – làm giảm số con đến mức thấp nhất trong mỗi gia đình – những quy định về bình quyền của hai giới nam nữ, sự phát triển về các dịch vụ hỗ trợ gia đình… đã làm cho chức năng gia đình thay đổi so với trước kia. Nhiều người chưa nhận thức được mấu chốt của vấn đề cho rằng vai trò của gia đình đã giảm sút, giá trị của cuộc sống gia đình không thực sự còn quan trọng. Điều đó dẫn đến những thay đổi về đời sống gia đình và giá trị của hôn nhân, của lòng chung thủy, trách nhiệm đối với con cái…

Chính vì thế, người ta coi ly hôn là một vấn đề hết sức bình thường, là để giải phóng bản thân ra khỏi những ràng buộc. Nếu trước đây sự thành công của người chồng có công của người vợ theo cách nói của ông cha ta “của chồng công vợ” thì ngày nay sự thay đổi về cương vị công tác không làm cho người ta hiểu đó là công của người kia, mà chỉ làm tăng lên những khoảng cách vô hình khiến cho người ta đệ đơn ly hôn để tìm kiếm một cuộc sống tưởng là phù hợp với điều kiện hiện tại hơn.

Điều này không có nghĩa là cuộc ly hôn nào cũng là không đúng, song nếu cho rằng những lý do như vậy là hoàn toàn chính xác thì không hiểu sao trong một thời gian dài dưới chế độ bao cấp, người chồng hay người vợ phải làm việc xa, phải thay đổi các vị trí công tác lại không dẫn đến ly hôn nhiều như hiện nay ?

Phải chăng đó là dấu hiệu chứng minh cho sự thay đổi quan niệm về giá trị của cuộc sống hôn nhân đang càng được rộng mở song lại thiếu sự hướng dẫn về mặt chiến lược và tư tưởng?

Về mặt khách quan, có lẽ chúng ta phải kể đến tác động của những tư tưởng mới về hôn nhân, về ly hôn từ bên ngoài tràn vào nước ta cũng với sự thay đổi của cơ chế kinh tế mới.

Chúng ta cũng phải kể đến sự giảm sút vai trò kiểm soát hành vi của dư luận xã hội. Nếu trước kia, một cặp vợ chồng muốn ly hôn thì người ta phải cân nhắc đến sự đánh giá của mọi người đối với mình, đối với con cái thì ngày nay điều này có lẽ không được xem xét đến, đặc biệt là ở các vùng thành phố, đô thị. Như vậy sự cuốn theo xu hướng ly hôn chung của thế giới, sự giảm sút tác động kiểm soát hành vi của dư luận xã hội, của những tư tưởng truyền thống đã làm tỷ lệ ly hôn của Việt Nam tăng lên nhanh chóng.

Nếu xuất phát từ những nguyên nhân chính đáng là một cách giải thoát cho cả hai phía theo nghĩa tích cực thì người trong cuộc thường ít nghĩ đến những tác động của nó đối với con cái, những hậu quả tiêu cực mà con cái phải gánh chịu. Nhiều khi chính sự thiếu trách nhiệm của cha mẹ đối với con cái (bỏ mặc, ngược đãi…) tác động sâu sắc không những lên sự nhận thức còn rất non nớt của các em mà còn gây ra những vết thương tâm lý khó hàn gắn được.

Khánh Đan